Maciej Woźniak, "Obie strony światła" raz jeszcze

Doszły do mnie, bo se kupiłem przez internet, bo miałem doła i musiałem coś kupić, mnie doszły dwie książki z wierszami: Kamili Pawluś "Klaustrofobia. Na wynos" i Macieja Woźniaka "Biała skrzynka". Obie książki z Poznania z WBCiCAK. Macieja Woźniaka już znam. Jedną z książek czytałem mocno, to było w 2003 roku. Wtedy pisałem o niej dla pisma Portret. Pozwolę sobie przypomnieć moje, być może, nieco naciągane wywody. Książka "Obie strony światła" bije jednak po oczach nadal, po dziewięciu latach. Tak czytam "Białą skrzynkę" i widzę w niej podobną siłę, sugestywność. No, ale na pisanie o niej jeszcze za wcześnie. Pozwolę sobie na sentymentalną, hehe, podróż do roku 2003.

„O świetle”

     Światło ma naturę falową, według fizyków.

 Światło według ewangelii św. Jana prowadzi ludzi do Boga, udziela im szczęścia i zbawienia wiecznego. Światło jest tu słowem, od którego pochodzi życie. Owemu światłu nie przeciwstawi się nawet ciemność. O owym świetle – światłości zaświadcza człowiek posłany przez Boga.

      Światło stwarza możliwości życia, działania. Przenośnie wyrażona działalność ziemska Chrystusa brzmi: „Potrzeba nam pełnić dzieła tego, który mnie posłał dopóki jest dzień. Nadchodzi noc, kiedy nikt nie będzie mógł działać” (J 9,4). W ewangelii św. Jana Chrystus oświadcza również: Wy jesteście z tego świata, Ja nie jestem z tego świata. (J 8,23). Zdanie to autor tomiku „Obie strony światła” M. Woźniak wykorzystuje jako podtytuł jednego z wierszy. Sam sobie sugeruję, że obie strony światła  to owe dwa światy: świat boski i świat człowieka.

    Z którego świata pochodzi słowo? Tomik otwiera inwokacyjny „List do światła”, w którym autor sugeruje, że światło nie odstępuje nas na krok, że odkrywa przed nami to, co zmysłowe, co ziemskie.

„Światło,

ty tak czule dotykasz moje źrenice[...]

twój cichy [...] szept, którym

dotykasz jej nagiego ciała”

                                    (list do światła)

Światło to „Pracowite dłuto, rzeźbiące w drewnie/w metalu, w kamieniu.”

       Drugą stroną światła jest życie, z którego mówi Sylvia Plath do Teda Hughesa, Zuzanna Ginczanka, Leonor Fini pisze listy do Konstantego Jeleńskiego, a Karol Bovary do żony. To świat straconych lub zyskanych złudzeń. Tam powstają nowe pytania i odpowiedzi. To świat, z którego nie ma wyjścia, bo to ostatnie miejsce, które dla nas przygotowano.

„Światło gwiazd rośnie w mroku jak siwe włosy

świata. Noc to otwarta nad głową księga

o czarnych gwiazdach. Nie ja piszę ten list i nie ty

go przeczytasz. Cała reszta się zgadza. I trwa,

choć bez nas.

                            (Karol Bovary, list do żony)

Świat ten ściśle związany jest z nocą, która kieruje się swoją mądrością. Jej już o nic się nie prosi, od niej niczego nie można wymagać, o czym pisze autor w zamykającym tomik „Liście do nocy.” A jednak w świecie nocy, pozornego nieistnienia tkwi nadzieja, dla której nie żyje już Sylvia Plath.

„Umarłam Ted, bo tak mocno kochać, jak ja ciebie, tak mocno

kochać można chyba tylko kogoś, kogo nie ma.

                            (Sylvia Plath, widkówka bez widoku do Teda Hughesa)

Przypomina to słowa Simone Weil o czystej miłości – czyli miłości do zmarłego. Taka miłość nie pragnie niczego prócz samej miłości, rozwijającego się w nieskończoność uczucia. To głęboko duchowe doświadczenie.  Takim duchowym doświadczeniem w świecie ziemskim może być poezja, która słowem prowadzi ku światłości.

       Dwa światy, te obie strony światła w tomiku Macieja Woźniaka są ze sobą nierozłączne. Można odnieść wrażenie, że spotykają się ze sobą w człowieku. Znaczy to, że człowiek nie jest tu sprowadzony do funkcji biologicznych. A jego duchowość nie jest pozbawiona pięknej zmysłowości.

       Zmysłowość u Woźniaka jest piękna i służy odbieraniu, poznawaniu piękna, np. muzyki. Ale i to piękno nie istnieje na bezludnej wyspie, gdzie sprawy ziemskie nie docierają. W „The Turning Point” autor nie izoluje człowieka od bólu. Przeciwnie, ból towarzyszy wszelkiemu poznaniu.

„Dzisiaj już prawie

całkiem bez żalu o naszych próbach

kontroli: ust nad słowami, ciała nad dotykiem,

serca nad samym sobą. I o tym, co lepsze,

kiedy mniej boli, czy kiedy więcej wiadomo.

(The Turning Point)

W tomiku wiele jest odwołań do muzyki. I nic dziwnego, bo już z krótkiej  notki o poecie dowiadujemy się, że jest on autorem felietonów muzycznych. I Tak motywy światła, śmierci, nocy powtarzają się w tomiku na podobę  scherzo. Ta refleksyjna poezja pulsuje i dotyka od wewnątrz akordami wątroby, serca, skóry... To co piękne i duchowe nierozłącznie współistnieje ze zmysłowością człowieka , przez zmysły jest manifestowane.

„Albo jak jakiś rodzaj seksu,

te nagłe zmiany układu warg na ustniku, palce

wędrujące po rozmaitych klapach i guzikach

na smukłym ciele instrumentu, pogoń oddechu

za dźwiękiem, tętna za muzyką, tak pięknie,

tak rozpaczliwie daremna”

                                    (The Turning Point)

       Odwołanie się do muzyki, tematu muzycznego (tu jest to często jazz) przywodzi na myśl twórczość Joyse’a piszącego na podobieństwo muzyki oraz Becketta, który to zamiłowanie po Joysie odziedziczył . O dwóch irlandzkich pisarzach przypomina mi również, być może przypadkowa, na pewno niejasna – numerologia tomiku. Składa się on z czterech części. W tym trzy zawierają po siedem wierszy. Natomiast pierwsza część mieści w sobie wierszy pięć. Pierwsza część nosi tytuł „Pięć listów z obu stron światła” Każdą część tomu otwiera list. Są to najczęściej, jak już wspomniałem  - prawie inwokacje. Ostatni list, „List do nocy” kończy czwartą część książki, a zarazem podsumowuje cały tomik. Wobec tego listów tych jest pięć.

       Dociekania te wydają mi się naciągane, nawet śmieszne. Może to skutek nieodrobionych lekcji z muzyki, na przykład. A może rezultat zawartości tomiku, wpływu na czytającego jaki on wywołuje. Takie nawarstwienie środków, form jakich poeta użył może mnie wprawić w zakłopotanie. Język zbudował przede mną  kręte tunele, którymi trudno dojść do celu. Szczególnie „Listy”, te wyliczanki atrybutów nocy i światła są dla mnie za gęsto usiane metaforami, porównaniami i innymi środkami. Czasem myślałem „Straszne, jak przez to przejść?” Jednak uczynić z tego wadę i na tej podstawie podważyć wartość tomiku byłoby przesadą. Trudno, ze słowami trzeba sobie poradzić.

     Słowo to, pochodzące od Boga, swoim światłem prowadzi do niego, do niego, czyli do życia: ”W nim było życie, a życie było światłością ludzi” (J 1,4).To zdanie jest tematem często powracającym w tomiku, poddawanym różnym wariacjom. Życie nie jest jednak wieczne. Wszystko, co człowiek stworzył też musi się kiedyś zawalić i zniknąć. Bez względu na to czy jest to poezja, czy piękne miasto.

„Wybudowali to miasto

po to, by pokazać, że choć nie można kupić

wieczności, można przynajmniej wiele

chcieć za nią zapłacić.”

                         ( II. (Brugia) )

              Krótko mówiąc, książka Macieja Woźniaka to tomik dojrzałego poety, który pisze o ważnych sprawach. Jakkolwiek infantylnie by to nie zabrzmiało tak już jest. Autor pisze w oderwaniu od modnych dziś różnic pokoleniowych. Zupełnie nie ważny jest rocznik poety. Siedemdziesiąty, czy sześćdziesiąty, dekady w niczym nie pomogą. To ważna zaleta tej książki szczególnie w dzisiejszych czasach, kiedy tyle się pisze o różnego rodzaju pokoleniach i udrękach jakie się ich czepiają, mówiąc nieco kolokwialnie. Natura książki jest falowa, falowo przychodzą do nas tematy słowa, wieczności, Boga. Uniwersalizm tych motywów jest niezaprzeczalny i taka książka jest potrzebna na poetyckim rynku wydawniczym.

Maciej Woźniak, „Obie strony światła”, Biblioteka STUDIUM, 2003 r.