Miljenko Jergović, "Ojciec"

Ojciec w końcu zmarł. Zanim to się jednak stało miał jeszcze swojego ojca, pełnił służbę lekarską, zmagał się z tożsamością narodową i religijną. Chcemy tego czy nie, miał duży wpływ na swojego syna, czyli autora książki pt. "Ojciec" Miljenkę Jergovća.

To oczywiście intymna książka, miejscami aż ekshibicjonistyczna, rzecz dotycząca relacji ojca z synem w kulturowym tyglu bałkańskim, gdzie deklaracja o wyznaniu ma jednak większe znaczenie niż w Polsce. Pisząc o tej książce nie mam zamiaru zachęcać do przeczytania jej, bo to tak jakbym dotykał oczywistości, pewnie że warto. Każdy znajdzie coś dla siebie. Autor grzebie, że tak brzydko się wyrażę, w wielu aspektach ludzkiego życia  raz nadając zagadnieniu uniwersalny charakter, raz sprowadzając rzecz do sarajewskiego konkretu. A jak czasem nieoczywiste jest sarajewskie życie przekona się ten, kto sięgnie po "Ojca".

Czytając Jerovića myślałem o Polsce, o naszej historii, do której często się odwołujemy, by usprawiedliwić naszą nieporadność, uzasadnić biedę czy intelektualną nędzę. Podczas "Ojca" myślałem, że jednak nie mamy się na co skarżyć, a przynajmniej nie jesteśmy odosobnieni. No i oczywiście z niczym u nas nie da się porównać rozpadu Jugosławii. 

Połknięciu zawiłej historii tygla kulturowego na Bałkanach pomagają liczne przypisy. Książka/esej nie ma jako takiej fabuły. Rozciąga się jednak bardzo po pokoju i gdziekolwiek nie spojrzeć ona. Do tego mózg, który za wszelką cenę odnajduje w książce swoje lęki i nerwy.

Już na 17 stronie Jergović pisząc o garbie użalania się człowieka nad sobą, zmusza mózg do "uwidzjenia" w tym Polaków, widzi w tym siebie, swoich sąsiadów.

Wśród moich znajomych z piwnicy, jak i we mnie, żyje być może zniekształcony obraz whisky jako trunku dla lepszych, trunku pijanego przez zachód, przez szeryfów w westernach, my wolimy czystą. Na szczęście coraz częściej się przekonujemy do tego kolorowego, po czym głowa boli, zapijamy to colą, ale gdzieś tam istnieje  w nas swego rodzaju wstyd przed whisky albo śmieszna duma, że ja się właśnie przekonałem. No i co tu dużo gadać, to jeszcze na razie droższy trunek od czystej, czyli można polansować. Ciekawie i o whisky  pisze chorwacki pisarz urodzony w 1966 roku, wychowany też za tą kurtyną. Pisze w bardzo bliskim nam tonie.

Nerwy pojawiły się na stronie 91, kiedy to pisarz chorwacki wspomina warunki zdawania prawa jazdy w Sarajewie wiele lat temu. Proszę posłuchać:

"W latach siedemdziesiątych, a także osiemdziesiątych Sarajewo było bowiem najgorszym miejscem w Jugosławii na robienie prawa jazdy. Przeciętna liczba podejść do egzaminu wahała się od pięciu do dwunastu, kwitł biznes, który w dzisiejszym języku można by nazwać przedsiębiorstwem publiczno-prywatnym: instruktorzy jazdy - którzy, tak jak taksówkarze, również w socjalizmie byli prywaciarzami - i emerytowani milicjanci, z których składały się komisje egzaminacyjne, mieli wspólny interes  żeby kandydat jak najwięcej razy oblał. Instruktorzy brali duże pieniądze za dodatkowe jazdy, a członkowie komisji byli opłacani za każde posiedzenie. I tak nikomu nie zależało, żeby człowiek za życia zdał egzamin i z kandydata stał się kierowcą."

I tak oto książka Jergovića staje się miejscami dotkliwie aktualna i nośna na gruncie polskim, przynajmniej w tym bardzo prozaicznym wymiarze.

Miljenko Jergović, "Ojciec", przeł. Magdalena Petryńska, Wydawnicwto Czarne, Wołowiec 2012